Yaşam tarzımız ve beslenmemiz, beynin plastisitesi ve nöronal fonksiyonlarına dramatik tarzda etki eder. Besinlerin yakıttan ibaret olmadıkları, yapı maddesi olarak kullanılmanın dışında, özel moleküler yolakları da değiştirebildikleri ortaya çıktı. Beyin gelişimi de bunlardan biridir. “Sağlıklı düşünce için, sağlıklı beslenme” şarttır. Besinlerin, kısa/uzun dönem bilişsel ve duygusal davranışlarımızı değiştiren nöral plastisiteyi ve nöronal işlevi düzenlediklerine ilişkin kanıtlar artmaktadır ve hatta bu konu “nutritional neuroscience” denilen yeni ve çok önemli bir bilim dalının da konusu olmuştur.
Bilişsel gelişim, genetik ve beslenmenin de içinde yer aldığı çevresel faktörlerden etkilenmektedir. Beslenmenin bilişsel gelişim ve fonksiyonlarına etkisi konusunda yapılan çalışmalar irdelendiğinde, diyetle yeterli miktarlarda enerji, protein, çoklu doymamış yağ asitleri, antioksidan vitaminler, demir, iyot ve çinko gibi besin öğelerinin alınmasının bilişsel gelişim ve fonksiyonlarını olumlu yönde etkilediği görülmüştür. Literatür taramaları doğrultusunda bilişsel gelişim ve fonksiyonları üzerine etkisi olduğu saptanmış beslenme ile ilgili faktörlerden, besin öğelerinden özellikle yağ asitleri, vitamin ve mineraller ile malnütrisyon (beslenme bozukluğu) ve kahvaltı üzerinde durulmuştur.
OMEGA 3 YAĞ ASİTLERİ VE BİLİŞSEL FONKSİYONLAR
Bilişsel gelişim üzerinde etkisi bilinen beslenme ile ilgili pek çok faktör vardır, çoklu doymamış yağ asitlerinden EPA ve DHA özellikle merkezi sinir sisiteminin bütünlüğünün korunması ile ilişkilendirilmektedir . Sağlıklı bir beyin fonksiyonu için diyetle yeterli miktarda EPA ve DHA alan çocukların okul başarılarının daha yüksek olduğu bilinmektedir.
Çünkü bu yağ asitlerinin yetersiz alınması öğrenmeyi olumsuz yönde etkilemektedir. Beyin ve özellikle de membranlar DHA’dan zengindir ve bunun normal nörolojik işlevin idamesi için gerekli olduğu düşünülmektedir. Diyetin, beyin yağ asidi örüntüsünü açıkça etkilediği, diyet DHA düzeyinin artmasıyla, beyin DHA düzeyinin de arttığı görülmüştür.
DEMİR VE BİLİŞSEL GELİŞİM
Beynin çeşitli bölgeleri demir yetersizliğine karşı çok hassastır. Demir, sinir hücreleri arasında veya bir sinir hücresi ile başka bir tür hücre arasında iletişimi sağlayan kimyasalların sentezinde yardımcı maddedir. Demir eksikliği anemisi belirtileri uyuşukluk, alınganlık, sinirlilik, duyarsızlık, kayıtsızlık, yorgunluk, dikkatini toplayamama, besin olmayan (tebeşir, kil gibi) şeyleri yeme isteği, dikkatsizlik ve IQ puanında azalma şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Bebeklik ve küçük çocukluk döneminde demir eksikliği anemisi, bilişsel gelişimi geciktirip IQ puanını yaklaşık 9 puan geriletebilmektedir.
ÇİNKO VE BİLİŞSEL GELİŞİM
Çinko, merkezi sinir sistemi gelişimi ve fonksiyonları üzerinde etkilidir. Bu nedenle, çinko eksikliği, bilişsel gelişimi dikkat, aktivite, davranış ve motor gelişimdeki değişikliklerle etkileyebilir. Kesin mekanizmalar bilinmemekle birlikte hayvan deneylerinde ağır çinko eksikliğinin, özellikle gebelik ya da adolesan dönem gibi hızlı büyümenin görüldüğü zaman aralıklarında beyin gelişimi, strese karşı artmış duygusal yanıt, azalmış motor aktivite ve dikkat ile kısa dönemli bellek ölçütlerinde daha düşük performans değişikliklerine yol açtığı görülmüştür.
B12 VE BİLİŞSEL GELİŞİM
Vitamin B12 beyin gelişimi, sinir sistemi ve bilişsel fonksiyonlar için gereklidir ayrıca vücutta kritik kavşaklarda rol almakta ve pek çok sistemi ya da önemli yolağı manipüle etmektedir. Bazal metabolik hızı düzenlemekten, DNA metilasyonuna kadar çok geniş bir spektrumda çalışmaktadır. B12 vitamiminin yetersiz alımı öğrencilerde düşük başarı ve yüksek devamsızlık ile ilişkili bulunmuştur.
YETERSİZ PROTEİN ALIMI-OBEZİTE
Erken gelişim döneminde protein içeriği yetersiz bir beslenmenin, iştah nöropeptitlerinde değişiklik yarattığı ve erişkinlikte enerji yoğun beslenme ile obezite riskini arttırdığını belirleyen çalışmalar vardır. Obezite her tür metabolik probleme ve dolaylı olarak besin yetersizliğine neden olabilen, fiziksel performansı ve beyin performansını düşüren ciddi bir hastalıktır. Bu yüzden özellikle gelişim çağında yeterli protein alımına özen gösterilmelidir.
MİKROBİYOTA-HORMON İLİŞKİSİ
Çalışmalar, bağırsak bakterilerinin dengesinin değişmesinin sadece beyindeki kimyasalların seviyesini değiştirmediğini, aynı zamanda davranışlarda da belirgin değişimlere neden olduğunu göstermiştir.
ÖĞRENMEDE KRİTİK BESİN ÖĞELERİ
Avusturalya’da 6-12 yaş 396 çocuk üzerinde yapılan bir çalışmada, çocuklara omega 3 yağ asidi, demir, çinko, folik asit ve A, B6, B12 ve C vitamini içeren 12 içecek verilmiştir. Altı ay ve bir yıl sonra yapılan değerlendirmelerde, deney grubundaki çocukların sözsel zeka, öğrenme becerisi ve hafızalarının kontrol grubundakilerden daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
