Meningokok menenjitinin etkeni MENİNGOKOK (Neisseria Meningitidis) ismi verilen bakterilerdir. Meningokokların yaşamlarını sürdürdükleri tek canlı insanlardır. Meningokoklar sadece menenjit yapmaz bunun dışında kanda enfeksiyon (meningokoksemi), zatürre, orta kulak iltihabı, eklem iltihabı da yapabilir. Meningokoklar Türkiye’de ve Avrupa’da 5 yaş altı menenjitlerin en sık nedenidir.
Meningokokların 13 tipi vardır. Bu tiplerden 6 tanesi insanlardaki menenjitlere neden olur. Bu tipler TİP A, TİP B, TİP C, TİP Y, TİP X, TİP W135 dir. Yapılan araştırmalarda Türkiye’de 2009-2016 yılları arasında en sık rastlanan meningokok tipi TİP W135 iken, yapılan düzenli aşılamalar sayesinde bu tip azaltılmış, 2017 yılı itibari ile en sık gözlenen tip; TİP B olarak saptanmıştır.
Meningokokların bulaşması ve menenjit hastalığının ortaya çıkışı
Meningokoklar sadece insan burunu ve boğazında yerleşir, çoğalır ve taşınır. Herhangi bir hastalık olmaksızın burnunda ve boğazında meningokok mikrobunu taşıyan kimselere ASEMPTOMATİK TAŞIYICI ismi verilir. Belki şu an siz bile asemptomatik taşıyıcı olabilirsiniz. Asemptomatik taşıyıcılık oranı bir toplumda % 20 yi aştığı zaman menenjit olaylarının sıklaştığı saptanmıştır. Özellikle okul, kreş gibi toplu yaşanan kapalı ortamlar; meningokok mikrobunun bulaşması açısından riskli yerlerdir. Özellikle kış mevsiminde, kapalı mekanlarda meningokok mikrobu havada uzun süre asılı kalır. Bu da enfeksiyonun daha fazla kişiye bulaşmasını kolaylaştırır. Kış mevsiminde geçirilen enfeksiyonlar kişinin mukoza bariyerini bozarak, meningokokların daha kolay yerleşmesine yardımcı olur. Aynı zamanda soğuk havalarda üst solunum yolundaki damarlar daralır böylece o bölgeye koruyucu hücrelerin gelmesi zorlaşır. Bunun sonucu olarak meningokokların buradaki mukozadan vücuda girişi ve enfeksiyon yapması kolaylaşır. Bu nedenlerden dolayı meningokok menenjiti kışın ve ilkbahar başında daha sık gözlenir.
Meningokok menenjiti hapşırma, öksürme gibi solunum sekresyonlarının damlacık yolu ile direkt olarak yayılmasından veya bunlarla kirlenmiş eşyalara temas ile indirekt yollarla bulaşır. Meningokok hastalık yapacağı kişinin üst solunum yolu mukozasına geldiği zaman önce oraya yerleşir daha sonra buradan kişinin kanına geçer. Kan vasıtası ile beyine kadar ulaşan meningokoklar, beyine zarlarına ulaştıktan sonra menenjite yol açarlar.
Meningokok menenjiti hastalığının seyri
Meningokok menenjitinde ilk 12 saatte hastada ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı, burun akıntısı, iştahsızlık, bulantı, kusma gibi viral üst solunum yolu enfeksiyonu bulguları olur. Bu dönemde hastada menenjit tanısı düşünülmez. Hastalığın 13-16. saatine gelince cilt altı kanamalar, ense sertliği (çocuğun kafasının geriye doğru atılması, çenesinin göğsüne dokundurulamaması), ışıktan rahatsız olma, uyuşukluk, bıngıldakta kabarıklık gibi menenjiti düşündürebilecek bulgular görülmeye başlar. Hasta 24. saate geldiği zaman nöbet geçirmeye başlar ve bilinç kapanır. Görüldüğü gibi meningokok menenjiti çok hızlı ilerleyen bir tablo olup çoğunlukla tanı koyulabilecek zamana gelindiğinde tedavi edilebilecek zaman aşılmış olmaktadır.
Meningokok hastalığı tedavisi sonuçları
Meningokok menenjiti tanısı konulduğunda, hastalığın tedavisi klinikte yatırılarak yoğun antibiyotik ve destek tedavi verilerek uygulanır. Buna rağmen tedavi uygulanan hastaların yaklaşık olarak % 10 ile % 20 si ölmektedir. Tedavi uygulanan ve tedaviye cevap vererek hayatta kalan vakaların % 20 sinde ciddi sekeller oluşmaktadır. Bu sekelleri; Beyin ve sinir sistemindeki bozukluklar, kas sisteminde yetmezlik, iki taraflı işitme kaybı, kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği, el ve ayaktaki damarlarda tıkanmaya bağlı gangren oluşması ve organların kesilmek zorunda kalınması, çocuklarda büyüme bozukluğu oluşması olarak sayılabiliriz.
Menenjit aşıları
Görüldüğü üzere meningokok menenjitinde tanı konulduktan sonra yapılan tedavilerde, her zaman yüz güldürücü bir sonuç almak mümkün olmamaktadır. Bu nedenle doğru yaklaşım, çocuk hasta olmadan önce aşılayarak onu menenjitten korumak olacaktır. Meningokokun 13 tipinin olduğunu fakat bunlardan 6 sının insanlardaki menenjitin nedeninin olduğunu yazmıştım (A, C, W, Y, B, X TİPLERİ). Bu tipler için Türkiye’de aşılar mevcuttur. Yıllardır ACWY tipleri için Türkiye’de aşılama yapılmaktadır (bu sayede, bu tiplere bağlı menenjit görülme sıklığı azalmıştır ve B tipinin sıklığı göreceli olarak artmıştır). Bu yıl farklı bir tip meningokok (Meningokok Tip B) aşısının Türkiye’ye gelmesi ile meningokok aşıları konusunda ailelerin kafasında birçok soru işareti oluştu. En sık sorulan soru; bu aşıların birbirinin yerine geçip geçmeyeceği sorusu. Biraz önce de anlattığım gibi Tip B ile Tip ACWY tipleri meningokok mikrobunun tamamen birbirinden farklı tipleridir. Dolayısı ile bu iki aşı da tamamen birbirinden farklı olup, birbirlerinin yerine geçmemektedir. Yine Tip B en sık görülen tipse, tip ACWY aşılarının yapılmamasının gereksiz olup olmadığı sorusu, aileler tarasından en sık sorulan sorular arasında. Tip B özellikle 5 yaş altı menenjitlerin en sık etkeni ise de ACWY tiplerinin menenjit yapma riski halen yüksektir. Yani çocuklarımızı meningokok menenjitinden tamamen korumak için sadece yeni çıkan Tip B aşısını değil Tip ACWY aşıları da yaptırmalıyız.
Şu an ülkemizde meningokok tip ACWY ye karşı 3 çeşit (Nimenrix, Menveo, Menectra), meningokok tip B ye karşı bir çeşit aşı (Bexsero) bulunmaktadır. Bu aşıların diğer çocukluk çağı aşıları ile etkileşimi yoktur. Aynı anda veya farklı zamanda yapılabilir.
Menenjiti aşılarının aşılama takvimi
NİMENRİX (TİP ACWY ye etkilidir):
6.haftadan itibaren uygulanabilir.
6 ila 12 haftalık bebeklerde üç ( 2+1) doz: 2 ay ara ile 2 doz, 12. Ayda pekiştirme dozu. (örneğin: 2-4-12. AY veya 3-5-12. AY)
12 ay ve üzeri bebeklerde tek doz şeklinde uygulanır
MENECTRA (TİP ACWY ye etkilidir):
9. Aydan itibaren kullanılabilir.
9-23 aylık bebeklere en az iki ay ara iki doz (örneğin 9 ay ve 12. Ay da olmak üzere toplam 2 doz
2 yaş sonrası tek doz şeklinde uygulanır
MENVEO (TİP ACWY ye etkilidir):
2. Aydan itibaren kullanılabilir.
2-6 ay arası bebeklere (3+1) (örneğin 2-4-6-12)
7- 23 ay arasındaki bebeklere 2 ay ara ile 2 doz
2 yaş üzerinde tek doz şeklinde uygulanır.
BEXSERO (TİP B ye etkilidir):
2. aydan itibaren yapılır
2 ay ile 5 ay arası bebeklere : 2 şer ay ara ile 3 doz (! zorunluluk durumunda 1 er ay ara ile yapılabilir). 12. aydan sonra pekiştirme dozu yapılır (örneğin 2-4-6-12. Ay, 3-5-7-13.ay)
6 ay ile 11 ay arasındaki bebeklere : 2 şer ay ara ile en az 2 doz. 12. Aydan sonra pekiştirme dozu (örneğin 6-8-12, 7-9-13)
12 ile 23 ay arasındakilere : 2 ay ara ile 2 doz 12 ay sonra pekiştirme dozu
24 ay sonrası 2 ay ara ile 2 doz şeklinde uygulanır.
